Gramer Kernewek / Gramadeg Cernyweg
Dyma dudalen fy nodiadau wrth i fi drïo dysgu Cernyweg ar fy mhen fy hunan. Rwy'n eu cadw yn Gymraeg er mwyn helpu fi wella fy Nghymraeg hefyd, yn ogystal â Chernyweg. Felly, efallai bod camgymeriadau yn Gymraeg ac yn Gernyweg ar y dudalen hon, achos dwi ddim yn rhugl yn Gymraeg, a dim ond dechreuwr yn Gernyweg odw i. Rwy'n defnyddio'r PDFs Steus Kernewek Dre Lyther yn bennaf, sy'n cael eu rhestru ar dudalen yr adnoddau Cernyweg.
Treylansow / Treigladau
| Andreylyles / dim treiglad / 1 | Medhel / meddal / 2 | Hwethys / llaes / 3 | Kales / caled / 4 | Kemyskys / cymysg / 5 | Wosa 'th / ar ôl 'th / 6 |
| M | V | F | V | ||
| B | V | P | F | V | |
| D | Dh | T | T | T | |
| Gw | W | Kw | Hw | W | |
| Go, gu, gro, gru | Wo, wu, wro, wru | Ko, ku, kro, kru | Hwo, hwu, hwru, hwru | Wo, wu, wro, wru | |
| Ga, ge, gi, gy | A, e, i, y | Ka, ke, ki, ky | Ha, he, hi, hy | Ha, he, hi, hy | |
| Gl, gr | L, r | Kl, kr | |||
| K | G | H | |||
| P | B | F | |||
| T | D | Th | |||
| Ch | J |
Beth sy'n achosi treiglad meddal:
- An (y), gydag enwau benywaidd unigol: mowes (merch) -> an vowes (y ferch)
- Ond does dim treiglad meddal mewn ansoddeiriau sy'n dilyn enwau sy'n gorffen gyda S neu Th: an yeth Kernewek (yr iaith Gernyweg)
- Unn (un), gydag enwau benywaidd unigol: kath (cath) -> unn gath (un gath)
- Dew (dau) a diw (dwy). Hefyd, maen nhw'n cael eu treiglo ar ôl an (y): an dhew dhen (y ddau ddyn)
Beth sy'n achosi treiglad llaes:
- Tri (tri) a teyr (tair)
Beth sy'n achosi treiglad caled:
- Ow/owth yn rhangymeriad y presennol:
Bos (furv verr) / bod (ffurf fer)
| Cadarnhaol | Negyddol | Gofynnol | Ateb cadarnhaol | Ateb negyddol | |
| My | ... ov (vy) | Nyns ov (vy) ... | Ov (vy) ...? | Ov | Nag ov |
| Ty | ... os (ta) | Nyns os (ta) ... | Os (ta) ...? | Os | Nag os |
| Ev | ... yw (ev) | Nyns yw ev ... | Yw ev ...? | Yw | Nag yw |
| Hi | ... yw (hi) | Nyns yw hi ... | Yw hi ...? | Yw | Nag yw |
| Ni | ... on (ni) | Nyns on (ni) ... | On (ni) ...? | On | Nag on |
| Hwi | ... owgh (hwi) | Nyns owgh (hwi) ... | Owgh (hwi) ...? | Owgh | Nag owgh |
| I | ... yns (i) | Nyns yns (i) ... | Yns (i) ...? | Yns | Nag yns |
Defnyddir y ffurf fer gyda enwau ac ansoddeiriau:
- Studhyer ov - myfyriwr odw i / rwy'n fyfyriwr
- Maw yw ev - bachgen odi e / mae e'n fachgen
- Lowen yns - maen nhw'n hapus
- Skwith on - dyn ni wedi blino
Defnyddir y ffurf fer i ddisgrifio'r tywydd:
- Glaw yw - mae hi'n bwrw glaw
- Howlyek yw - mae hi'n heulog
Bos (furv hir) / bod (ffurf hir)
| Cadarnhaol | Negyddol | Gofynnol | Ateb cadarnhaol | Ateb negyddol | |
| My | Yth esov (vy) ... | Nyns esov (vy) ... | Esov (vy) ...? | Esov | Nag esov |
| Ty | Yth esos (ta) ... | Nyns esos (ta) ... | Esos (ty) ..? | Esos | Nag esos |
| Ev | Yma (ev) ... | Nyns usi ev ... | Usi ev ...? | Usi | Nag usi |
| Hi | Yma (hi) ... | Nyns usi hi ... | Usi hi ...? | Usi | Nag usi |
| Ni | Yth eson (ni) ... | Nyns eson (ni) ... | Eson (ni) ...? | Eson | Nag eson |
| Hwi | Yth esowgh (hwi) ... | Nyns esowgh (hwi) ... | Esowgh (hwi) ...? | Esowgh | Nag esowgh |
| I | Ymons (i) ... | Nyns esons (i) ... | Esons (i) ...? | Esons | Nag esons |
Defnyddir y ffurf hir gydag ow (neu owth o'r blaen llafariaid) i wneud rhangymeriad y presennol (h.y. I am doing yn Saesneg, yn hytrach na I do. Mae ow yn achosi treiglad caled:
- Yth esov vy ow kwari - rwy'n chwarae (gwari -> kwari)
- Ymons i owth assaya - mae'n nhw'n trïo
Defnyddir yma i olygu "mae ('na)" hefyd, er enghraifft yma eglos y'n dre (mae 'na eglwys yn y dre). Nyns eus odi "does dim", a Nyns usi odi "dyw [x] dim":
| Cadarnhaol | Negyddol | Gofynnol | Ateb cadarnhaol | Ateb negyddol | |
| Amhenodol | Yma ... | Nyns eus ... | Eus ...? | Eus | Nag eus |
| Penodol | Yma'n ... | Nyns usi an ... | Usi an ...? | Usi | Nag usi |
Enghreifftiau:
- Yma eglos y'n dre - mae 'na eglwys yn y dre
- Yma'n eglos y'n dre - mae'r eglwys yn y dre
- Nyns eus eglos y'n dre - does dim eglwys yn y dre
- Nyns usi an eglos y'n dre - dyw'r eglwys ddim yn y dre
- Eus eglos y'n dre? - oes eglwy yn y dre?
- Usi an eglos y'n dre - odi'r eglwys yn y dre?
Gul / gwneud
| Cadarnhaol | Negyddol | Gofynnol | Gofynnol negyddol | Ateb cadarnhaol | Ateb negyddol | |
| My | My a wra ... | Ny wrav vy ... | A wrav vy ...? | A ny wrav vy ...? | Gwrav | Na wrav |
| Ty | Ty a wra ... | Ny wredh ta ... | A wredh ta ...? | A ny wredh ta ...? | Gwredh | Na wredh |
| Ev | Ev a wra ... | Ny wra ev ... | A wra ev ...? | A ny wra ev ...? | Gwra | Na wra |
| Hi | Hi a wra ... | Ny wra hi ... | A wra hi ...? | A ny wra hi ...? | Gwra | Na wra |
| Ni | Ni a wra ... | Ny wren ni ... | A wren ni ...? | A ny wren ni ...? | Gwren | Na wren |
| Hwi | Hwi a wra ... | Ny wrewgh hwi ... | A wrewgh hwi ...? | A ny wrewgh hwi ...? | Gwrewgh | Na wrewgh |
| I | I a wra ... | Ny wrons i ... | A wrons i ...? | A ny wrons i ...? | Gwrons | Na wrons |
A wre'ta odi a wredh ta mewn llafar (pandr'a wre'ta? / pandr'a wredh ta? - beth wyt ti'n gwneud?)
Defnyddir gul i ffurfio'r amser presennol syml (h.y. I do yn Saesneg, yn hytrach na I am doing).
- My a wra redya - rwy'n darllen
- Ny wrewgh hwi prena - dych chi ddim yn prynu
Arageryow / arddodiaid
| Dhe (i) | Person cyntaf | Ail berson | Trydydd person |
| Unigol | Dhymm (i fi) | Dhis (i ti) | Dhodho (iddo fe) Dhedhi (iddi hi) |
| Lluosog | Dhyn (i ni) | Dhywgh (i chi) | Dhedha (iddyn nhw) |
Enghreifftiau:
- Yma ki dhymm - mae ci gyda fi / mae gen i gi (bysai yma ki genev yn golygu bod ci yna yn yr un lle â fi)
- Res yw dhis mos - mae rhaid i ti fynd
| Gans (gyda/gan) | Person cyntaf | Ail berson | Trydydd person |
| Unigol | Genev (gyda fi/gen i) | Genes (gyda ti/gen ti) | Ganso (gyda fe/ganddo fe) Gensi (gyda hi/ganddi hi) |
| Lluosog | Genen (gyda ni/gennyn ni) | Genowgh (gyda chi/gennych chi) | Gansa (gyda nhw/ganddyn nhw) |